Ghost Cemetery

Έκθεση φωτογραφίας του Martin Barzilai
Στο πλαίσιο της Thessaloniki PhotoBiennale

Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης (Αγίου Μηνά 11)
17.10-10.12.2023

Εγκαίνια: 17.10.2023, 18:00

Συνδιοργάνωση: Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, Goethe-Institut Thessaloniki, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ – Γραφείο Θεσσαλονίκης

Μετά την ανακατάληψη της Ισπανίας από τους Άραβες (Ρεκονκίστα), οι βασιλείς Φερδινάνδος και Ισαβέλλα εκδίωξαν τους Εβραίους από τη χώρα με το διάταγμα της Αλάμπρα του 1492. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία τούς καλωσόρισε στην επικράτειά της, ιδίως στα Βαλκάνια και τη Θεσσαλονίκη, όπου τον 17ο αιώνα αποτελούσαν τον μισό πληθυσμό της πόλης.
Τη δεκαετία του 1920 ο εβραϊκός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ήταν πλέον η πλειονότητα, σε σύγκριση με την ελληνορθόδοξη και την τουρκική κοινότητα. Το εβραϊκό νεκροταφείο, που χρονολογούνταν ήδη από τον 2ο αιώνα μ.Χ., ήταν το μεγαλύτερο στην Ευρώπη και υπολογίζεται ότι περιλάμβανε 300.000 έως 500.000 τάφους. Το 1942, με την πόλη ήδη υπό γερμανική κατοχή, οι κατακτητές επέβαλαν μια αθέμιτη συμφωνία στην εβραϊκή κοινότητα, απαιτώντας να καταβάλει 3,5 δισεκατομμύρια δραχμές σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση των 3.500 μελών της που τελούσαν υπό καταναγκαστική εργασία σε αντίξοες συνθήκες. Τα δύο δισεκατομμύρια ήταν σε μετρητά, τα οποία συγκέντρωσε η κοινότητα, ενώ για το 1,5 δισεκατομμύριο απαλλοτριώθηκε το νεκροταφείο. Κατά βολικό τρόπο ικανοποιήθηκε έτσι και ο τοπικός χριστιανικός πληθυσμός, ο οποίος είχε προσπαθήσει προ του πολέμου να αξιοποιήσει την περιζήτητη περιοχή για τους δικούς του σκοπούς.
Σ’ αυτή την πολιτισμική εξάλειψη ήρθε να προστεθεί η φυσική εξόντωση της κοινότητας από τον Μάρτιο του 1943, μέσα από τον εκτοπισμό και τη θανάτωσή της στα στρατόπεδα εξόντωσης και κυρίως στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Εξοντώθηκαν περίπου 54.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, που αποτελούσαν το 96% του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης.
Οι ταφόπλακες του εβραϊκού κοιμητηρίου χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό από τους Γερμανούς, και κατόπιν από τους χριστιανούς σε πλατείες, όπως πέριξ του Λευκού Πύργου, στην ανακαίνιση 24 ναών, μεταξύ των οποίων και του Αγ. Δημητρίου, και γενικά σε δημόσια έργα όπως ο περίβολος του νέου σιδηροδρομικού σταθμού. Χρησιμοποιήθηκαν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται επίσης σε πολυάριθμους ιδιωτικούς χώρους. Σήμερα τις συναντά κανείς σε όλη την πόλη και τα περίχωρά της. Στη θέση του εβραϊκού νεκροταφείου βρίσκεται η πανεπιστημιούπολη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Ο φωτογράφος Μάρτιν Μπαρζιλάι, με μακρινή καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, έψαξε σε όλη την πόλη, εντόπισε και φωτογράφισε πολλά από αυτά τα χαμένη ίχνη, φέρνοντας στο φως αυτή τη σκοτεινή υπόθεση, που συμπληρώνει ένα απαραίτητο κομμάτι στο παζλ της ιστορίας της πόλης και όχι μόνο.